Ooit een vertelling gehoord waarin de realiteit zo fantastisch is dat je er vol ongeloof naar zit te luisteren? Dit is zo’n verhaal, eentje van mysterie en mythologie dat zich afspeelt op een podium van slechts veertien luttele kilometers, op de scheidingslijn tussen Afrika en Europa. Maar vergis je niet, op gebied van cultuur, religie en economie, gaapt er een afgrond. Hier ontmoeten de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee elkaar, bij de Zuilen van Hercules: de ene kolom in Afrika, de andere op Gibraltar, de Europese navel van de wereld. We hebben het natuurlijk over de Straat van Gibraltar…
Gibraltar: een flessenhals van beschavingen
Gibraltar is een fijne smeltkroes van continenten, zeeën, dieren, mensen en culturen. Waarschijnlijk staken onze vroege verwanten of tijdgenoten van de Neanderthaler hier de zee over naar Europa. Alexander de Grote, Hannibal Barca, Julius Caesar, allemaal knielden ze in de heilige tempel op het eilandje van Sancti Petri.
De Berberse generaal Tarik en zijn leger van vijfduizend soldaten maakten hier een einde aan het Gotische en christelijke Iberia om een islamitisch Spanje te stichten. Vogels, vissen, zeezoogdieren; ze kruisen hier allemaal. Bultruggen, potvissen, grienden, dolfijnen en orka’s, ze zijn de oeroude bewoners van deze zuidelijke zeeën. En elk jaar begint in maart een massale migratie van rode tonijn van de Atlantische Oceaan naar de Middellandse Zee om te broeden. En de orka’s? Die liggen dan op de loer, want tonijn is hun voedsel.
Heilige dieren
Orka’s worden al meer dan 3000 jaar als heilige dieren beschouwd. Ze delen hun naam met de elegante, krachtige en intelligente Afrikaanse ram, de Oryx. De ram der zee is bedekt met figuren die ons verbinden met astrologie, de dierenriem of de zeegoden. Zo staat er het symbool van Ram achter de dorsale vin, en op de buik een drietand, het wapen van watergoden zoals Dagon, Poseidon of Neptunus.
In de berg Atlanterra in Zahara de los Atunes bevindt zich de Grot van de Orka’s waar een zonnekalender de lente-equinox markeert. 21 maart, het begin van het teken der Ram, wanneer de orka’s verschijnen, is het startschot om op tonijn te vissen. De tonijn, op de vlucht voor dit roofdier, trekt naar de kust om te schuilen in ondiepe wateren: zonder orka’s dus geen visnetten.
Gladys, de verschrikkelijke
Van heilig dier en een oude interspecifieke relatie tussen tonijn, orka en mens, is Gladys nu de “Moordende Orka” geworden.
Dit nieuwe gedrag bij deze dieren zorgt voor flinke paniek onder zeilers. In 2020 begon het te broeien langs de Atlantische kust van Spanje en Portugal. Sindsdien zijn er 437 contacten geweest, waarvan dit jaar al 53, 27 alleen al in de Straat van Gibraltar. 12 keer resulteerde dat in schade aan zeilboten, en tweemaal werden boten tot zinken gebracht – gelukkig zonder slachtoffers.
De maatregelen van het Ministerie van Ecologische Transitie (MITECO), zoals het instellen van een exclusiezone voor navigatie, het strijken van zeilen, het uitschakelen van elektronische apparaten, het dragen van reddingsvesten, het uitzenden van een MAYDAY als de situatie verslechtert, ze hebben allemaal weinig effect gehad. Sterker nog, ze hebben alleen maar bijgedragen aan een gevoel van onveiligheid bij de bemanningen.
De gedragswetenschap en de fantasie vechten om de hypothetische oorzaken van dit nieuwe gedrag. Is het spel, pure nieuwsgierigheid, territorialiteit, concurrentie om voedsel, of misschien wraak tegen mensen? Een smakelijk mediahapje natuurlijk. Ondertussen steken de ego’s van bepaalde sectoren van de wetenschappelijke gemeenschap en de belangen van sommige ‘whale watching’-bedrijven al de kop op: er is al een leider ontstaan in deze “orka-kruistocht” tegen ons, mensen.
Gladys is viraal gegaan, en sociale media lopen over van desinformatie en met memes die meer kwaad dan goed doen. De onzekerheid en het gebrek aan informatie leiden tot angst en onzekerheid binnen de zeilgemeenschap. Sommigen zijn zelfs al gewapend met onderwaterknallers, vuurpijlen, harpoenen en geweren en willen zich verdedigen tegen deze “orka-rebellie”: zij of wij.
Wetenschap en oplossingen
Uiteindelijk zullen het onderzoekers en wetenschappers zijn die oplossingen moeten bieden. Internationale wetenschappers, onderzoeksinstellingen en overheidsinstanties zijn al druk in de weer. Renaud de Stephani, met bijna 30 jaar ervaring met zeezoogdieren in de Straat van Gibraltar en directeur van CIRCE, is door MITECO gevraagd om oplossingen voor te stellen. Geduld is aangewezen. In de tussentijd zullen acht volwassen orka’s van de populatie in de Straat van Gibraltar worden voorzien van satellietgeolocatoren, waardoor hun locatie in real-time bekend zal zijn en hun jachtgebieden vermeden kunnen worden om interacties te voorkomen.
Laten we hopen dat we snel oplossingen vinden die het mogelijk maken dat orka’s, zeilboten, visnetten en mensen harmonieus samenleven in de zee, die van oudsher ook het territorium en de natuurlijke omgeving is van onze soort. Net als in het verleden, toen mensen, orka’s en tonijnen een onderlinge relatie hadden die gebaseerd was op was respect en co-existentie, moeten we opnieuw leren hoe we op een duurzame manier kunnen samenleven met de ongelooflijke biodiversiteit van onze zeeën. Het gaat niet alleen om het behoud van de natuurlijke rijkdom, maar ook om het behoud van een deel van onze eigen geschiedenis en identiteit.
We kunnen alleen maar hopen dat de inspanningen van de wetenschappelijke gemeenschap ons in staat stellen om deze uitdaging aan te gaan en een nieuw hoofdstuk in onze relatie met de zee te openen. Een hoofdstuk waarin we niet alleen weer veilig kunnen zeilen, maar ook leren om de natuur, in al haar kracht en mysterie, te respecteren. In plaats van tegenstanders, kunnen we de orka’s zien als partners in de complexe dans van het leven op aarde. We moeten leren leven met het onbekende, ons aanpassen aan veranderingen en de natuur het respect geven dat zij verdient. Want zoals het oude gezegde luidt: “We hebben de aarde niet geërfd van onze voorouders, we lenen haar van onze kinderen.”
En zolang Gladys en haar kornuiten hun opwachting blijven maken, blijft het onstuimige water van de Straat van Gibraltar een unieke ontmoetingsplaats tussen mens en natuur, een plek waar mythes en werkelijkheid elkaar kruisen, en waar wij, ondanks alles, blijven hopen op een betere, duurzamere toekomst. Want uiteindelijk zijn we allemaal slechts passanten op deze blauwe planeet, en het is aan ons om te zorgen dat zij blijft bloeien voor de generaties die nog komen. Dus hijs de zeilen en zet koers naar een duurzamere toekomst. Laten we samen de golven van verandering trotseren. Wie weet, misschien komen we onderweg Gladys wel tegen. Laten we hopen dat ze dan in een betere bui is…
Bron: (2023, juni 12) Gladis y la rebelión de las orcas
